Eski Ekonomiden Yeniye Darbe
Bir çalışma raporuna göre eğer bir varil hampetrolün fiyatı bahara kadar 32 dolar, 2001 yılına kadar ise 27 dolar ortalama tutturursa, 1990 ve 1991 Körfez Savaşı dönemine benzer bir etki uyandıracak.
Sonbahar olmalı. 1997`de kaygılı bir dünya Asya`da patlayan krizi izlemeye koyuldu. 1998`de, dünya Rusya`nın iflasıyla sarsıldı. Geçen yılın sonbaharı sakindi. Ancak, yüksek petrol fiyatları, Ortadoğu`daki gergin durum ve finans piyasalarındaki zayıflıklar nedeniyle, sonbahar 2000 yılında yine çalkantılı.
Ne kadar kaygı duyulmalı. Bunun en azından üç belirleyicisi var. Birincisi, şu andaki durumda bile gelişmekte olan ülkeler açısından, petrol fiyatlarındaki yükseklik ciddi bir sorun olacak. İkincisi, eğer arz kesintiye uğrarsa veya talepte keskin bir artış gerçekleşirse, kısa dönemde petrol fiyatalrı kısa dönemde daha da yükselebilecek. Üçüncüsü, yüksek petrol fiyatları ve zayıf menkul kıymetler piyasaları büyük ekonomilerin özel sektörlerini yatırımları kısarak, tasarrufları artırma yoluna gitmeye zorlayabilir. Bu da kümülatif yavaşlamayı tetikleyebilecek.
Goldman Sachs`dan Gavyn Davies ve Steven Strongin`in bir çalışması, bu yılın mini petrol şokunun nereden kaynaklandığını saptamaya çalışıyor. Eğer bir varil hampetrolün fiyatı gelecek bahara kadar 32 dolar, 2001 yılında kadar ise 27 dolar ortalama tutturursa, bunun etkisi 1990 ve 1991 Körfez Savaşı`nın etkisine benzeyecek. Aynı rakam, 1973 - 74`deki krizin ise sadece üçte biri, 1979 - 80`dekinin ise dörtte biri anlamına geliyor.. Petrol ithal eden ülkeleri için gelir kaybı ticaret koşullarının kötülemesine neden olacak - ithalat fiyatları, ihracat fiyatlarına göre artışa geçecek. Goldman Sachs`ın yazarlarının yaptığı tahminlere göre, OECD ülkelerinin yıllık gelir kaybı Gayri Safi Yurt İçi Hasıla`larının yüzde 0.7`si kadar olacak. ABD yüzde 0.6 kaybederken, Euro Alanı yüzde 0.8 ve Japonya yüzde 1 zarara uğrayacak. Birleşik Krallık yüzde 0.4 ile daha şanslı gözükürken, Kanada yüzde 1.5 zarar edecek. Birçok gelişmekte olan ülke OECD petrol ithalatından çok daha ciddi etkilenecek. Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya Gayri Safi Yurt İçi Hasıla`larının yüzde 1`ini kaybedecek. Hindistan ve Tayvan için de durum aynı. İsrail ve Türkiye de Ortadoğu`nun aynı oranda kayba uğrayacak ülkeleri arasında. Filipinler ve Tayland`da oran daha da yüksek: yüzde 2-3. Kazananlar arasında kimler var: Rusya, Venezüella, Meksika, Kolumbiya, Nijerya, Endonezya ve Malezya.
Son analizde etkiler, özel sektörün ve para politiakları yetiklilerinin başlangıçtaki şoka nasıl yanıt vereceğine bağlı olacak. Goldman Sachs yazarları, genel makro - ekonomik darbenin doğrudan darbeden daha az oldacağını öne süryor. GSYİH sadece bir puanın çeyrek ile üç çeyreği kadar küçülecek. Darbenin daha büyük kısmı bu yılın ikinci yarısında hissedilecek. GSYİH`nın darbesii küçük olacak, zira özel sektörün tepkisinin, sanki geçici bir süre fiyatların yükselmesine gösterdiği tepkiye benzer olacağı tahmin ediliyor. Eğer gelecek yıl itibarıyla petrol fiyatları ortalama olarak 40 dolar olursa, GSYİH 2001 yılında, tahmin edildiği gibi yılda yüzde 3.5 değil, bir puanın bir çeyreği kadar olacak. Burada soru durumun tahmin edilenden ne kadar daha kötü olacağı. Yanıt daha çok iki şeye bağlı: petrol fiyatları daha da yükselecek mi? İkincisi, fiyatlar yükseldiğinde ekonominin aktörlerinin tavırları ne yönde değişecek. Petrol fiyatlarına ilişkin olarak en zayıf dönem gelecek birkaç ay sonra belli olacak. Mevcut durumda, tüketim tarihin en yüksek düzeyinde devam ediyor ve envanterler tam anlamıyla minimumda seyrediyor.
Tedariklere bir kesinti veya kuzey yarıkürede kötü bir kış yaşanması piyasanın ciddi bir biçimde sıkışmasına nedne olacak. Eğer piyasadaki kısıntılar tüketicilerin stoklamasına neden olursa, bazı bölgelerde keskin kıtlıklar yaşanabilecek. Geleneksel düşünceye göre OECD ülkeleri petrol çalkantılarında, 1970`lerdekine kıyasla, şimdi çok daha hazırlıklı. Bu en azından iki noktada doğru: GSYİH`nın her biri birimine düşen petrol ithalatı yarıya düştü ve enflasyon da kontrol altında. Ancak geçen 30 yılın yapısal değişiklikleri, kısa dönemde taleplerin fiyatları yanıtlaması zamanını daha da azalttı.
Eğer işler kötüye giderse, fiyatlar şu andaki düzeylerinin çok üzerine belki 50 doların bile çok üzerine tırmanabilir. Böyle bir artışın yüksek gelirli ülkelere yapacağı etki absorbe edilebilir, ancak bu etkinin geçici olması gerekiyor ve muhtemelen de öyle olacak. Zengin ülkeler ek petrol ithalatını finanse edebilir, zira petrol ihracatından gelecek paralar bu ülkelere yatırılacak. Ancak birçok petrol ithal eden gelişmekte olan ülke petrol piyasasının dışına düşecek. Bu göreceli anlamdaki iyimser tablonun ardındaki varsayımlar şu: kısa dönemde herhangi bir fiyat yükselişi sırasında, yüksek gelirli ülkeler petrol şokuna karşı ya borç alarak veya tasarruflarını azaltarak karşılık veriyor. Bunlar yapılmayabilir.
Dikkatler şu anda ister istemez euro alanına çevrilmiş durumda, Bu bölgenin para birimi zayıf ve merkez bankası hastalıklı. Ancak, eğer ekonomik tavırlarda büyük değişilikllier olackasa bunların başka bir yerden gelmesi gerekiyor.
Bir soru şu: yüksek petrol fiyatları ile ekonomik yavaşlama kombinasyonu ve zayıf karlar ABD`de özel sektörününün kendine duyduğu güvene etki edecek mi?
ABD ekonomisinin istikrarı, ABD özel sektörünün rahatça açık verebilme arzu ve becerisine bağlı. Petrol fiyatları şoku, kendisini resesyonların artık geçtiğine inandırımış insanların inançlarını nasıl etkileyecek? Eğer karlarda devam eden yavaşlama kazançlara ilişkin iyimserliği ortadan kaldırırsa ne olacak? Eğer şu anda geçen 20 yıldan bu yana devam eden olağanüstü getirilerin süreceğine inanan kendine güvenli yatırımcılar fikirlerini değiştirirlerse ne olur? Veya yabancılar ABD varlıklarını azaltmaya başlarlarsa ne olacak? Bunların sonuçları felaket olabilir.
Petrol piyasasında süren çalkantıların büyük bir ekonomik çöküşe neden olacağını düşünmek için çok güçlü bir neden yok. Ancak yeni ekonominin eski ekonomiden gelen şoklar karşısında etkilendiği de böylece ortaya çıkmış oluyor. Burada bilinmeyen faktör insanların, yani ABD ekonomisinin motoruna akaryakıt sağlayan tek tek insanların bütün bu olaylara nasıl bir yanıt vereceği. (FİNANSAL FORUM - FİNANCİAL TİMES)
Sonbahar olmalı. 1997`de kaygılı bir dünya Asya`da patlayan krizi izlemeye koyuldu. 1998`de, dünya Rusya`nın iflasıyla sarsıldı. Geçen yılın sonbaharı sakindi. Ancak, yüksek petrol fiyatları, Ortadoğu`daki gergin durum ve finans piyasalarındaki zayıflıklar nedeniyle, sonbahar 2000 yılında yine çalkantılı.
Ne kadar kaygı duyulmalı. Bunun en azından üç belirleyicisi var. Birincisi, şu andaki durumda bile gelişmekte olan ülkeler açısından, petrol fiyatlarındaki yükseklik ciddi bir sorun olacak. İkincisi, eğer arz kesintiye uğrarsa veya talepte keskin bir artış gerçekleşirse, kısa dönemde petrol fiyatalrı kısa dönemde daha da yükselebilecek. Üçüncüsü, yüksek petrol fiyatları ve zayıf menkul kıymetler piyasaları büyük ekonomilerin özel sektörlerini yatırımları kısarak, tasarrufları artırma yoluna gitmeye zorlayabilir. Bu da kümülatif yavaşlamayı tetikleyebilecek.
Goldman Sachs`dan Gavyn Davies ve Steven Strongin`in bir çalışması, bu yılın mini petrol şokunun nereden kaynaklandığını saptamaya çalışıyor. Eğer bir varil hampetrolün fiyatı gelecek bahara kadar 32 dolar, 2001 yılında kadar ise 27 dolar ortalama tutturursa, bunun etkisi 1990 ve 1991 Körfez Savaşı`nın etkisine benzeyecek. Aynı rakam, 1973 - 74`deki krizin ise sadece üçte biri, 1979 - 80`dekinin ise dörtte biri anlamına geliyor.. Petrol ithal eden ülkeleri için gelir kaybı ticaret koşullarının kötülemesine neden olacak - ithalat fiyatları, ihracat fiyatlarına göre artışa geçecek. Goldman Sachs`ın yazarlarının yaptığı tahminlere göre, OECD ülkelerinin yıllık gelir kaybı Gayri Safi Yurt İçi Hasıla`larının yüzde 0.7`si kadar olacak. ABD yüzde 0.6 kaybederken, Euro Alanı yüzde 0.8 ve Japonya yüzde 1 zarara uğrayacak. Birleşik Krallık yüzde 0.4 ile daha şanslı gözükürken, Kanada yüzde 1.5 zarar edecek. Birçok gelişmekte olan ülke OECD petrol ithalatından çok daha ciddi etkilenecek. Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya Gayri Safi Yurt İçi Hasıla`larının yüzde 1`ini kaybedecek. Hindistan ve Tayvan için de durum aynı. İsrail ve Türkiye de Ortadoğu`nun aynı oranda kayba uğrayacak ülkeleri arasında. Filipinler ve Tayland`da oran daha da yüksek: yüzde 2-3. Kazananlar arasında kimler var: Rusya, Venezüella, Meksika, Kolumbiya, Nijerya, Endonezya ve Malezya.
Son analizde etkiler, özel sektörün ve para politiakları yetiklilerinin başlangıçtaki şoka nasıl yanıt vereceğine bağlı olacak. Goldman Sachs yazarları, genel makro - ekonomik darbenin doğrudan darbeden daha az oldacağını öne süryor. GSYİH sadece bir puanın çeyrek ile üç çeyreği kadar küçülecek. Darbenin daha büyük kısmı bu yılın ikinci yarısında hissedilecek. GSYİH`nın darbesii küçük olacak, zira özel sektörün tepkisinin, sanki geçici bir süre fiyatların yükselmesine gösterdiği tepkiye benzer olacağı tahmin ediliyor. Eğer gelecek yıl itibarıyla petrol fiyatları ortalama olarak 40 dolar olursa, GSYİH 2001 yılında, tahmin edildiği gibi yılda yüzde 3.5 değil, bir puanın bir çeyreği kadar olacak. Burada soru durumun tahmin edilenden ne kadar daha kötü olacağı. Yanıt daha çok iki şeye bağlı: petrol fiyatları daha da yükselecek mi? İkincisi, fiyatlar yükseldiğinde ekonominin aktörlerinin tavırları ne yönde değişecek. Petrol fiyatlarına ilişkin olarak en zayıf dönem gelecek birkaç ay sonra belli olacak. Mevcut durumda, tüketim tarihin en yüksek düzeyinde devam ediyor ve envanterler tam anlamıyla minimumda seyrediyor.
Tedariklere bir kesinti veya kuzey yarıkürede kötü bir kış yaşanması piyasanın ciddi bir biçimde sıkışmasına nedne olacak. Eğer piyasadaki kısıntılar tüketicilerin stoklamasına neden olursa, bazı bölgelerde keskin kıtlıklar yaşanabilecek. Geleneksel düşünceye göre OECD ülkeleri petrol çalkantılarında, 1970`lerdekine kıyasla, şimdi çok daha hazırlıklı. Bu en azından iki noktada doğru: GSYİH`nın her biri birimine düşen petrol ithalatı yarıya düştü ve enflasyon da kontrol altında. Ancak geçen 30 yılın yapısal değişiklikleri, kısa dönemde taleplerin fiyatları yanıtlaması zamanını daha da azalttı.
Eğer işler kötüye giderse, fiyatlar şu andaki düzeylerinin çok üzerine belki 50 doların bile çok üzerine tırmanabilir. Böyle bir artışın yüksek gelirli ülkelere yapacağı etki absorbe edilebilir, ancak bu etkinin geçici olması gerekiyor ve muhtemelen de öyle olacak. Zengin ülkeler ek petrol ithalatını finanse edebilir, zira petrol ihracatından gelecek paralar bu ülkelere yatırılacak. Ancak birçok petrol ithal eden gelişmekte olan ülke petrol piyasasının dışına düşecek. Bu göreceli anlamdaki iyimser tablonun ardındaki varsayımlar şu: kısa dönemde herhangi bir fiyat yükselişi sırasında, yüksek gelirli ülkeler petrol şokuna karşı ya borç alarak veya tasarruflarını azaltarak karşılık veriyor. Bunlar yapılmayabilir.
Dikkatler şu anda ister istemez euro alanına çevrilmiş durumda, Bu bölgenin para birimi zayıf ve merkez bankası hastalıklı. Ancak, eğer ekonomik tavırlarda büyük değişilikllier olackasa bunların başka bir yerden gelmesi gerekiyor.
Bir soru şu: yüksek petrol fiyatları ile ekonomik yavaşlama kombinasyonu ve zayıf karlar ABD`de özel sektörününün kendine duyduğu güvene etki edecek mi?
ABD ekonomisinin istikrarı, ABD özel sektörünün rahatça açık verebilme arzu ve becerisine bağlı. Petrol fiyatları şoku, kendisini resesyonların artık geçtiğine inandırımış insanların inançlarını nasıl etkileyecek? Eğer karlarda devam eden yavaşlama kazançlara ilişkin iyimserliği ortadan kaldırırsa ne olacak? Eğer şu anda geçen 20 yıldan bu yana devam eden olağanüstü getirilerin süreceğine inanan kendine güvenli yatırımcılar fikirlerini değiştirirlerse ne olur? Veya yabancılar ABD varlıklarını azaltmaya başlarlarsa ne olacak? Bunların sonuçları felaket olabilir.
Petrol piyasasında süren çalkantıların büyük bir ekonomik çöküşe neden olacağını düşünmek için çok güçlü bir neden yok. Ancak yeni ekonominin eski ekonomiden gelen şoklar karşısında etkilendiği de böylece ortaya çıkmış oluyor. Burada bilinmeyen faktör insanların, yani ABD ekonomisinin motoruna akaryakıt sağlayan tek tek insanların bütün bu olaylara nasıl bir yanıt vereceği. (FİNANSAL FORUM - FİNANCİAL TİMES)
Bu haberi okuyanlar bunları da okudu
