Arjantin Dolar Kurbanı

Türkiye kendi operasyonları ile gününü geçirirken, Latin Amerika`da bir ülke, Arjantin, uçurumun eşiğinde dolaşıyor.


Yaklaşık 1.5 aydır fırtınalar esen ülkeyi uçurumun eşiğinden döndürmek için başta IMF olmak üzere pek çok mali kuruluş işbirliği yaptı. Arjantin, büyük bölümü IMF`den olmak üzere 20 milyar dolara yaklaşan tutarda bir mali yardım almak için uğraş veriyor. Tabii bedelini ödeyerek... Arjantin`in bu duruma düşmesinin en önemli nedeni, 1991`de başlatılan para kurulu uygulamasıyla para birimi pesonun değerinin bire bir şekilde dolara bağlanması. Doların hızlı değer artışı, cari dengesi bozulan Arjantin ekonomisindeki sorunu içinden çıkılmaz bir hale getirdi. 1999 yılında yüzde 3.2 daralan ekonomide bütçe açığını kapatmak için alınan vergi artırıcı ve harcamaları kısıcı tedbirler ters tepti. Gelişmekte olan piyasaların en fazla borç alan ülkesi Arjantin, Kasım başında borç verenleri korkutan bir süreç geçirdi. Bu durum Türkiye`nin de aralarında bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde bulunan yabancıların ürkmesine neden oldu.


1999`da gelişmekte olan ülkeler tarafından ihraç edilen her 7 dolarlık tahvilin 1 dolarını gerçekleştiren Arjantin, gelecek yıl uluslararası piyasalardan 19.5 milyar dolar borçlanmak zorunda. Kamu borcu 7 yılda neredeyse ikiye katlanarak 130 milyar doları aşıp, GSYİH`sinin yüzde 44`üne ulaştı. Arjantin bu borçu alabilmek için piyasaların güvenini yeniden kazanmaya çalışıyor.


YATIRIMCI KAÇTI;

Arjantİn 2000 yılına 1999`dan kalan durgunluğun etkisiyle girdi. Aralık 1999`da 10 yıldır Devlet Başkanlığını sürdüren Carlos Menem`in yerine gelen Fernando de la Rua, Asya ve Brezilya krizi sonrasında ülkenin durgunluktan çıktığını düşündü. Bütçe açığının daraltılması için kamu harcamalarını kıstı ve vergileri artırdı. Ancak ekonomi toparlanmaya fırsat bulamadan stagflasyona geçti. Güven azaldı, faizler yükseldi. Arjantin, Mart ayında IMF ile 7.2 milyar dolarlık bir mali yardım içeren stand-by imzaladı.Dolar yukarıya doğru tırmanırken, Arjantin ekonomisini dibe doğru çekmeye devam etti. Parası bire bir dolara bağlı olduğu için ihracat sıkıntıya girdi. Dolar yılbaşına göre yüzde 21, son iki yılda da yüzde 40 değer kazanırken, Arjantin malları pahalılaştı. Örneğin ülkenin GSYİH`sinin yüzde 3`ünü üreten otomotiv sektörü altüst oldu.


TARIM DARBESİ;

Brezilya`nın parasını devalüe etmesinin, buna karşılık pesonun değer kazanmasının ardından Brezilya`da üretim, yüzde 30-40 daha ucuz hale geldi. Sonuç olarak Arjantin`in en büyük 20 otomotiv yan sanayi şirketi 1999`da faaliyetlerini Brezilya`ya taşıdı. Bu yıl da otomotiv üretiminin 1999`a göre yüzde 29 düşmesi öngörülüyor. Bir darbe de Arjantin`in ihracatında yüzde 50 pay sahibi olan tarım ürünlerinden geldi. Doların, yani pesonun değeri artarken, dünyada tarım ürünlerinin fiyatı düştü. Bu, ihracatta ciddi sıkıntı yaşattı.


19.5 MİLYAR DOLAR SIKINTISI;

Ağustos sonunda 2000 yılı cari açık hedefinin tutturulamayacağını açıklayan Ekonomi Bakanı, Eylül`de de 2001 hedeflerinin revize edilmesi gerektiğini itiraf etti. Ekonomik durum bozuldukça, piyasalardaki tansiyon da arttı. 2001`de 19.5 milyar dolarlık dış borç bulmak zorunda olan Arjantin`in, tahvil faizleri yükseldi. Mayıs`ta Brezilya`dan 2 puan daha ucuz borç alan Arjantin, Eylül ayında arayı kapatmış, yarım puan da üstüne çıkmıştı. Ekim`de ise Arjantin, Başbakan Carlos Alvarez`i istifaya kadar götüren bir Meclis skandalı ile sarsıldı. Bazı yapısal reformların Meclis`te geçirilmesi sırasında oy karşılığı rüşvet verildiği iddiaları, ekonomik belirsizliğin yanı sıra siyasi belirsizlik de yarattı. Tam bu sıralarda yeni bir mali yardım hazırlandığı yönünde söylenti dolaşmaya başladı. Ancak bu söylenti hükümet tarafından inkar edildi. Ve kriz başladı.


ADIM ADIM KRİZE DOĞRU;

1 Kasım: S&P kredi notunu düşürebileceği sinyalini verdi.

2 Kasım: Eski başbakan ülkenin moratoryum ilan etmek üzere olduğu yönünde beyanat verdi. Hükümet bunu yalanladı.

3 Kasım: Faiz oranı yılın en yüksek seviyesi olan yüzde 25`e yükseldi.

7 Kasım: 1.1 milyar dolarlık iç borç ihalesi açan Hazine, bir önceki aya göre 3 puan daha yüksek, yüzde 13 ile 16 aralığından para bulabildi.

8 Kasım: 2001 büyüme hedefi yüzde 3.7`den yüzde 2.5`e revize edildi. Arjantin tahvilleri ile ABD tahvilleri arasındaki faiz marjı 10 puana çıktı.

10 Kasım: Rua, prime time`de TV programlarını keserek ülkenin kötü bir yolda olduğunu belirten bir açıklama yaptı. Aynı gün IMF ile daha geniş bir mali yardımı içeren anlaşma için masaya oturulduğu belirtildi. Anlaşma ile Dünya Bankası ve Inter-American Devlopment Bank`ın da katılımıyla toplam 15-20 milyar dolara ulaşan mali yardım sözü alındı. Piyasalar rahatladı.


TÜRKİYE`YE ÜÇ ÖNEMLİ DERS;

Para kurulu: Arjantin`in uyguladığı ve parasını bire bir dolara bağlayan currency board sisteminin tehlikesi, doların hızlı yükselişiyle net olarak ortaya çıktı. Türkiye ise yine bir çeşit currency board uyguluyor. Ancak önemli farklılık var. Türkiye`de TL`nin belirlenen bir hedef ölçüsünde değer kaybına izin veriliyor. Bu hedef de sadece bir para biriminden değil, dolar ve eurodan oluşturulan bir döviz sepeti çerçevesinde izleniyor. 1991`den itibaren bu sistemde bulunan Arjantin`e karşılık, Türkiye 2001 Temmuz`unda banda geçerek bu uygulamadan çıkacak.


CARİ AÇIK SIKINTISI: Arjantin`in bozulan cari dengesi, şu anda Türkiye`de yaşanan sıkıntının benzeri. Türkiye, Arjantin kadar yüklü yabancı yatırımcıya sahip olmayan bir ülkenin avantajını yaşıyor. Gelecek yıl yurtdışı piyasalardan 19.5 milyar dolar borçlanma gibi bir zorunluluğu da yok. Ancak başta özelleştirme olmak üzere programın devamı için yatırımcıya ihtiyacı var. Cari açıktaki sıkıntı, bunun girişini engelleyebilir.

DURGUNLUK VE VERGİ; Durgunluktan henüz çıkamayan Arjantin sanayisi, yeni vergi artırımlarıyla beter duruma düştü. 10 ay önce vergi artıran hükümet, şimdi vergi indirimine hazırlanıyor. Türkiye de 2001 yılında harcamaları kısıcı ve vergiyi artırıcı sıkı mali politikalar izleyecek. Bakalım bu politikalar, reel kesimi nasıl etkileyecek?


KREDİ NOTU İNDİRİLSİ;

Yİne geç kalan S&P 13 Kasım`da, IMF ile bir anlaşma yapılacağının da açıklanmasının ardından Arjantin`in kredi notunu bir basamak indirerek BB`ye düşürdü. Ancak kurtarma operasyonunun etkisi, S&P`nin etkisini götürdü. Piyasalardaki fırtına dindi. Şimdi Arjantin harıl harıl kendi niyet mektubunu hazırlıyor. Önümüzdeki günlerde netleşmesi beklenen reçetede, yerel yönetimlerin harcamalarının 5 yıl süreyle dondurulması, kamu çalışanlarının sosyal güvenlik sisteminin özelleştirilmesi, kadınlarda 60 olan emeklilik yaşının, erkekler gibi 65`e çıkarılması gibi ilaçlar bulunuyor. Bu arada yönetime ilk geldiğinde vergileri yükselten Rua yönetimi, şimdi ekonominin durgunluktan çıkması için vergi indirimi yapacak. (SABAH)