İthalat Kasım`da patladı

İthalat kasımda Türkiye tarihinde ilk kez 5 milyar doları, dış ticaret açığı ise 3 milyar doları aştı

Türkiye`nin sermaye çıkışları nedeniyle ağır bir finansal kriz yaşadığı geçen yılın kasım ayında Türkiye ekonomisi bir yandan da 3 milyar doları aşkın dış ticaret açığını finanse etmek zorunda kaldı. İthalat kasımda Türkiye tarihinde ilk kez 5 milyar doları, dış ticaret açığı ise 3 milyar doları aştı. İhracat ise yüzde 9 oranında azalarak, dış döviz dengesini alt üst etti. Kasım 2000 finansal krizinde bu tablonunt emel bir rol oynadığı belirtiliyor.

DİE, geçen yılın kasım ayına ilişkin dış ticaret rakamlarını açıkladı. Buna göre, ihracat kasımda bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 9 azalarak 2 milyar 227.4 milyon dolara gerilerken; ithalat yüzde 38.7 arttı ve 5 milyar 327.3 milyon dolara kadar tırmandı. Türkiye şimdiye kadar hiç bir ay 5 milyar doların üzerinde aylık ithalat yapmamıştı. İthalat sadece 1997 yılı Aralık ayında 4 milyar 941 milyon dolara kadar ulaşmıştı.

İthalattaki hızlı büyüme ve ihracattaki yüksek oranlı artış sözkonusu dış ticaret açığı yüzde 121.4 oranında büyüyerek 3 milyar 99.9 milyon dolar düzeyine ulaştı. İhracatın ithalatı karşılama oranı kasımda yüzde 41.8`e kadar geriledi. Kasımda ithalatta yaşanan bu hızlı büyümede otomobil, hampetrol, hava taşıtları ithalatlarına yaşanan hızlı büyümeler etkili oldu.

Türkiye 1999`un kasım ayında 2 milyar 447.8 milyon dolarlık ihracat, 3 milyar 848.2 milyon dolarlık ithalat yapmış ve 1 milyar 400.4 milyon dolar açık vermişti.

İhracattan çok dış ticaret açığı

Kasım ayında yaşanan bu gelişmeden sonra yılın ilk 11 ayındaki toplam ihracat, 1999`un aynı dönemine göre sadece yüzde 1.9 oranında artarak 24 milyar 707 milyon dolara ulaştı. Aynı dönemde ithalat ise yüzde 37 büyüdü ve 49 milyar 672.5 milyon dolar olarak gerçekleşti. 2000`in ilk 11 ayındaki toplam ithalat önceki yılların yıllık ithalatının bile üzerine yükseldi. Türkiye şimdiye kadar en yüksek yıllık ithalata 48 milyar 558 milyon dolarla 1997 yılında ulaşmıştı.

Yılın ilk 11 ayındaki dış ticaret açığı ise bir önceki yıla göre yüzde 109.9 oranında büyüyerek 24 milyar 965.6 milyon dolara çıktı. Dolayısıyla türkiye ilk kez toplam ihracatından daha fazla dış ticaret açığı verdi. Yaptığı ihracattan sağladığı gelir, ilk kez ithalatının yarısını bile karşılamadı. 1999 yılının eş döneminde yüzde 67.2 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 49.7`ye indi. Türkiye 1999`un aynı döneminde ise 24 milyar 355.8 mimlyon dolarlık ihracata karşılık, 36 milyar 252.5 milyon dolarlık ithalat yapmış ve 11 milyar 896.7 milyon dolar dış ticaret açığı vermişti.

Tarihin en olumsuz tablosu

IMF ile yürütülen stand-by kapsamında uygulanan kur politikasıyla kurun baskı altına alınması, hampetrol fiyatlarının çok yüksek seyretmesi, yüksek oranlı reel fazi ödemelerinin yarattığı servet etkisi nedeniyle başta otomobil ve dayanıklı tüketim mallarına yönelik olmak üzere iç talepte yaşanan canlanma, Türkiye`yi geçen yıl dış ticaret dengesi konusunda tarihinin en olumsuz tablosuyla karşı karşıya bıraktı. Cari işlemler dengesine Türkiye tarihinin en yüksek açığı olarak yansıyan bu tablonun 2000 Kasım krizinin temel nedenlerinden birini oluşturduğu da savunuluyor.

Otomobil ve petrol artırdı

İthalatta geçen yıl yaşanan büyümede en önemli rolü ham petrol ve otomotiv ürünleri ithalatı yaptı. Yılın ilk 11 ayında Türkiye 5 milyar 22 milyon dolarlık kara taşıtı ve bunların aksam ve parçalarına yönelik ithalat yaptı. Söz konusu kalemden yapılan ithalat bir önceki yıla göre yüzde 85.9 oranında arttı.

Ham petrol ithalatı ise yüzde 56.7 oranında artarak 2 milyar 378.5 milyon dolardan 3 milyar 726.2 milyon dolara ulaştı. Ham petrolün de içerisinde yer aldığı doğalgaz ile diğer petrol ürünlerini kapsayan mineral yakıtlar ve yağ ithalatı ise yüzde 82.6 artarak 8 milyar 497.4 milyon dolara ulaştı. Bu rakam 1999`un aynı döneminde 4 milyar 653 milyon dolar olmuştu.

Dış ticaret açığında yaşanan 13 milyar 69 milyon dolarlık artışın 6 milyar 166 milyon doları sadece bu iki kalemde yaşanan büyümeden kaynaklandı.

Tüketim malı ithalatı yüzde 48 arttı

Mal sınıflamasına göre bakıldığında geçen yıl en hızlı artışın yüzde 48.8`lik büyümeyle otomobilin de içerisinde yer aldığı tüketim malları ithalatında yaşandığı gözleniyor. Türkiye geçen yılın ilk 11 ayında 6 milyar 668 milyon dolarlık tüketim malı ithal etti.

Sermaye malları ithalatının yüzde 33.9 artarak 10 milyar 176.5 milyon dolara yükseldiğini bu dönemde ara malları ithalatı ise yüzde 36.9 oranında büyüdü ve 32 milyar 651.7 milyon dolara ulaştı.

1999`a göre daha fazla tüketim malı ithal eden Türkiye`nin kendi tüketim malı ihracatı ise yüzde 1.6 oranında azalarak 12 milyar 475 milyon dolara indi. Sermaye malları ithalatının yüzde yüzde 14.3 artıp 1 milyar 901 milyon dolara ulaştığı bu dönemde ara malları ithalatı ise yüzde 3.3 büyüyerek 10 milyar 281.4 milyon dolar oldu.

sektörel sınıflamaya göre ise ihracattaki yavaşlamanın temel nedenini yüzde 23.7 oranında azalarak 1 milyar 681.3 milyon dolara inen tarım ürünleri oluşturdu. Aynı dönemde sanayi ürünleri ihracatı yüzde 3.9 artarak 22 milyar 615.2 milyon dolar oldu. Madencilik ihracatı ise yüzde 2 artarak 355.5 milyon dolara çıktı.

AB`ye ihracat azaldı

Ülke gruplarına göre bakıldığında geçen yılın ilk 11 aylık döneminde Türkiye`nin AB ülkelerine yaptığı ihracatın yüzde 1.2, EFTA ülkelerine ihracatın ise yüzde 13.2 oranında azaldığı gözleniyor. AB ülkelerine yapılan ihracattaki azalmanın Euro`nun dolar karşısındaki değer kaybının Türkiye`ye olumsuz yansıması olduğu belirtildi. Türkiye`nin diğer OECD ülkelerine ihracatı ise yüzde 19.7 arttı.

Serbest bölgelere ihracatta yüzde 17.4 artış kaydedilen bu dönemde, OECD üyesi olmayan ülkelere yapılan ihracatta ise yüzde 2.6 oranında azalma yaşandı.

Ülke grupları itibariyle ithalatta ise en yüksek artış yüzde 58.8 ile OECD üyesi olmayan ülkelerden yapılan ithalatta yaşandı. AB ülkelerinden ithalat yüzde 27.5, EFTA ülkelerinden yapılan yüzde 28.3, diğer OECD üyesi ülkelerden yapılan ithalat ise yüzde 32.8 oranında büyüme gösterdi.

Yıllık dış ticaret açığı 27 milyar doları aştı

Türkiye`nin Kasım 2000 sonu yıllık dış ticaret açığı 27 milyar doları aştı. 24 milyar dolar olarak tahmin edilen 2000 yılı açığının bu noktaya ulaşması, cari işlemler açığının da 10 milyar doları bulduğunun bir göstergesi olarak kabul ediliyor.

Aralık 1999 ile Kasım 2000 aylarını kapsayan 12 aylık dönemde, Türkiye, toplam 54 milyar 106 milyon dolarlık ithalat yaptı. Aynı dönemdeki ihracat ise 26 milyar 939 milyon dolara kadar düştü. Dolayısıyla, söz konusu 12 aylık dönemdeki toplam dış ticaret açığı 27 milyar 167 milyon dolar olarak gerçekleşti.

Bu gelişme aralık ayı rakamları bilinmediği için boyutu tam belli olmayan 2000 yılı dış ticaret rakamlarıyla ilgili önemli ipuçları içeriyor. Kasım sonu itibariyle yıllık dış ticaret verileri, geçen yıl aralık ayında hem ihracat hem de ithalatın 1999 yılına göre hiç değişmese bile, yıllık toplam ithalatın 54 milyar dolar olacağını, yıllık toplam ihracatın da 27 milyar dolar düzeyinde kalacağını gösteriyor. 1999 yılı aralık ayında Türkiye 2.2 milyar dolarlık ihracata karşılık 4.4 milyar dolarlık ithalat yapmıştı.

Dış ticaret açığında 3 milyar dolarlık sapma

Böylece, 2000 yılı ithalatı Hükümetin 2001 programı ile öngördüğü 2000 yılı geçrekleşme tahminlerinin 2 milyar dolar üzerinde, ihracat tahminin 1 milyar dolar altında kalacak. Hükümet, 2000 yılı ithalatının 52 milyar dolar, ihracatın ise 28 milyar dolar olcağını tahmin ediyordu. İthalatın öngörülenden yüksek, ihracatın ise düşük kalması nedeniyle dış ticaret açığı tahmininde de 3 milyar dolarılk bir sapma olacak.

Cari işlemler açığı 10 milyar doları bulacak

Dış ticaret açığı tahmininde yaşanan 3 milyar dolarlık sapmanın, Türkiye`nin cari işlemler açığını da tahminlerin olukça üzerine çıkardığı sanılıyor. Cari işlemler açığındaki gerçekleşmenin, Hükümetin, 2001 yılı programıyla belirlediği 8.2 milyar dolarlık cari açık tahmininin oldukça üzerine çıkarak 10 milyar doları bulabileceği görülüyor.