Hayat Standardı Yumuşatılmış Olarak Geri Geldi

Hükümetin 2001 bütçesi ile ortaya konan gelir hedeflerine ulaşmak için hazırlamış olduğu vergi yasa tasarısının görüşmeleri TBMM`nin 23 Kasım Perşembe günü yapmış olduğu ve gece geç saatlere kadar devam eden genel kurul toplantısında tamamlanarak, tasarının tüm maddeleri kabul edildi. 4605 sayılı yasa, vergi kanunlarını değiştiren yeni bir yasa olarak Türk Vergi tarihindeki yerini aldı. Bu yasa ile yapılan en önemli düzenlemelerden biri de, 1998 yılı sonunda yürürlükten kaldırıldığından dolayı, 1999 yılında uygulanmayan `Hayat Standardı Esası`nın yumuşatılmış olarak geri getirilmiş olması. Geri getirilen bu düzenleme ile, gelir vergisi mükelleflerinin zarar beyan etmelerinin ve Hayat Standardı Temel Gösterge tutarlarından daha az kazanç beyan etmelerinin önüne geçilmek amaçlanıyor. Yasaya göre; Gelir Vergisi mükellefleri 2000 yılı kazanç beyanları, Hayat Standardı Esasına göre belirlenen tutarlardan aşağı ise, vergi beyan edilen kazanç üzerinden değil, hayat standardı esasına göre belirlenen tutar üzerinden hesaplanacak.
Yapılan bu düzenleme basit usulde vergilendirilen mükellefler de dahil olmak üzere, iki milyonu aşkın gelir vergisi mükellefini kapsıyor.


HAYAT STANDARDI NEDEN GERİ GETİRİLDİ?

Yapmış olduğu ticari faaliyeti veya serbest meslek faaliyeti dolayısıyla yıllık gelir vergisi beyannamesi veren mükelleflerin yaklaşık yüzde 90`ı hayat standardı esası üzerinden vergi ödemekteydi. Hayat standardı esası en son 1998 yılı kazançlarına uygulandıktan sonra kaldırıldı. Bunun üzerine , hayat standardı esasına göre vergi ödeyen bakkal, manav, konfeksiyoncu, sanayici gibi esnaf ve tüccar ile avukat, doktor, mimar, muhasebeci gibi serbest meslek erbabının çoğu 1999 yılında ya zarar beyan ettiler ya da kaldırılan hayat standardı tutarlarının altında kazanç beyan ederek, vergi kaybına neden oldular. Beyannameli mükelleflerin 1998 yılı ve 1999 yılı vergi tahakkuklarında da bu durum açık bir şekilde görülmektedir. Beyannameli mükelleflerin 1998 yılı toplam gelir vergisi tahakkuku 454 trilyon lira iken, 1999 yılında toplam gelir vergisi tahakkuk toplamı 326 trilyon liraya düştü.
Uygulanan üç yıllık istikrar programının en kritik ve hayati yılı olan 2001 yılında, 2000 yılındaki gelir vergisi kaybına uğramak istemeyen ve 2001 bütçesi ile konan 32 katrilyon liralık vergi hedefine de mutlaka ulaşma çabası içinde olan yetkililer, 1999 yılı başında kaldırılan Hayat Standardı Esasını biraz yumuşatılmış olarak geri getirdiler.


Getirilen düzenleme 1 Ocak 2000 tarihinden itibaren geçerli olduğundan 2000 yılı kazançlarını da kapsıyor. Dolayısı ile basit usulde vergilendirilen eski götürü mükelleflere Şubat 2001, diğer mükelleflere de Mart 2001`de en az tablo (I)`deki temel gösterge tutarları üzerinden vergi tahakkuk ettirilecek. Hayat standardı esasına göre bulunan tutardan düşük kazanç beyanında bulunanların vergileri, temel gösterge tutarları üzerinden hesaplanacak ve asgari tablo(I)` deki vergiler ödenecektir. Ayrıca, hayat standardı ilave gösterge tutarları kapsamına giren mükelleflerin temel göstergelerine, hayat standardı gösterge tutarları da ilave edilecek ve vergi bu şekilde bulunan toplam tutar üzerinden hesaplanacaktır.


BİRDEN FAZLA İŞYERİNDE TİCARİ FAALİYET;

Getirilen Hayat Standardı Esasında, işyeri sayısına göre artan tutarda bir temel gösterge usulü benimsenmiştir. Yasal düzenlemeye göre; gerek aynı neviden gerekse başka neviden birden fazla işyerinde ticari faaliyette bulunulması halinde, temel gösterge tutarına her bir işyeri için temel gösterge tutarının yüzde 50`si oranında ilave yapılması gerekiyor. Örneğin; İzmir`in değişik 10 semtinde süper market işleten bir kişinin (bilanço esasına göre defter tutan) hayat standardı temel gösterge tutarı, marketlerinin biri için temel gösterge tutarı olan 4 milyar 375 milyon lira ile diğer 9 marketin her biri için de, temel gösterge tutarının yüzde 50`si olan, 2 milyar 187 milyon 500 bin liranın toplanması suretiyle 24 milyar 62 milyon 500 bin lira olarak bulunacaktır. Bu mükellef, temel gösterge tutarı olan 24.062.500 000 liradan az kazanç beyan etmesi halinde, gelir vergisi beyan ettiği kazanç yerine, bu tutar üzerinden hesaplanacaktır.


HAYAT STANDARDI İLAVE GÖSTERGE TUTARI VE ÖZELLİKLİ DURUMLAR;

Hayat Standardı Esası uygulamasında temel gösterge tutarları üzerine bir de ilave gösterge tutarları eklenerek hayat standardı esasına göre beyan edilecek olan kazançla mukayese edilecek tutara ulaşılmaktadır. Ancak ilave göstergeler her mükellef için söz konusu değil. Tablo(II)de görülen yaşam standardı kriteri olarak kabul edilen unsurlara sahip olan mükellefler için dikkate alınıyor. Mükellefin eşi ve çoçukları ile bakmakla yükümlü olduğu diğer kişilerin sahip olduğu otomobil, yat, kotra, uçak, helikopter, sürat teknesi birden fazla olan ev, özel hizmetlerde çalıştırılan şoför, mürebbiye, ahçı, hizmetçi, yarış atı ve turistik amaçlı yurt dışı seyahatleri için temel göstergeye Tablo (II)de görülen tutarda ilaveler yapılıyor.
Şayet mükellefin beyan etmiş olduğu kazanç, mükellefin temel ve ilave gösterge tutarlarının toplamı suretiyle bulunan tutardan az ise, gelir vergisi beyan edilen kazanç üzerinden değil, hayat standardı esasına göre hesaplanan tutar üzerinden hesaplanacaktır. Hayat standardı esası uygulamasında temel göstergelere ilave edilecek olan hayat standardı ilave göstergeleri uygulamasındaki özellik taşıyan durumları aşağıdaki başlıklar altında özetleyebiliriz:


AİLE BİREYLERİNİN KAZANCI OLMADI HALİ;

Mükellefin eş ve çocuklarının ticari ve mesleki faaliyetinin bulunması halinde, hayat standardı göstergesi sadece bunların kazançlarının tespitinde dikkate alınacak. Örneğin, eşi de doktor olarak mesleki faaliyette bulunan bir kişinin eşine ait `yat`ın hayat standardı göstergesi kocanın beyanıyla ilişkilendirilmeyecek. Ancak, eş kendi mesleki kazanç beyanında, temel gösterge tutarının üzerine, sahip olduğu yattan dolayı; 4 milyar 600 milyon lira da hayat standardı gösterge tutarı olarak ilave de bulunacaktır.


TEDAVİ VE HAC MAKSADI İLE YAPILAN YURTFIŞI SEYAHATLERİ;

Hayat standardına tabi olan ticari ve mesleki kazanç sahiplerinin tedavi maksadı ile yapacağı yurt dışı seyahatleri ve bir defaya mahsus olmak üzere yapılan hac seyahatleri için, hayat standardı ilave göstergeleri uygulanmayacak.


HAYAT STANDARTI GÖSTERGELERİNDEKİ ARTIŞ;

Hayat standardı temel ve ilave göstergeleri faaliyette bulunulan yıla ilişkin olarak Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre Maliye Bakanlığınca belirlenen yeniden değerleme oranında artırılmak suretiyle tespit edilecek. Bu şekilde hesaplanan tutarların yüzde 5`i aşmayan kesirleri dikkate alınmayacak. Ayrıca, Bakanlar Kurulu, bulunan bu tutarları yüzde 50 fazlasına kadar artırmaya veya yarısına kadar indirebilecek.


HAYAT STANDARDINDAN DÜŞÜK KAZANCIN İZAHI;

Mükellefin hayat standardı esasına göre hesaplanan tutardan daha az kazanç beyan etmesi halinde düşüklüğü haklı sebeplere dayanarak izah etmesi durumunda vergi, hayat standardı esasına göre bulunan tutarlar üzerinden hesaplanmayıp, mükellefin beyanı üzerinden hesaplanacaktır. Yasaya göre, izahta kabul edilebilen düşüklük nedenleri;

- Mükellefin kendisine, eşine ve çocuklarına ait ve üzerinden gelir vergisi ödenen gelirler, (hamiline yazılı menkul kıymetlerden elde edilen gelirler hariç),
- Mükellefin kendisine ve eşine ait emekli, maluliyet, dul ve yetim aylığıdır. (FİNANSAL FORUM)